Ndërkohë që vëmendja e Evropës është përqendruar në Ukrainë, tensionet në Ballkanin Perëndimor kanë zier dhe liderët në rajon – si dhe në Britani – shqetësohen se presidenti rus Vladimir Putin do ta përdorë momentin për të shfrytëzuar më tej linjat e prishjes në ish-Jugosllavi.
Ballkani Perëndimor përshkruhet si “pika tjetër e nxehtë” nga figurat në nivelet e larta të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar dhe me nxehtësinë që po ndizet tani, Britania po shtyn që të gjashtë shtetet e rajonit t’i bashkohen BE-së për të shmangur ndikimin rus.
“Në këtë kohë, me luftën në Evropë dhe duke parë dorën e gjatë të ndërhyrjes ruse gjithashtu në rajon, do të ishe budalla nëse do të hiqje syrin nga Ballkani Perëndimor, ku ka ende çështje të trashëgimisë që ende nuk janë kapërcyer. Interesat e Putinit këtu janë të mbajë rajonin të destabilizuar. Është në interesin e tij të mbajë në avantazh vendet që përbëjnë Ballkanin Perëndimor, të ketë një popullsi të destabilizuar dhe të zhvillojë një luftë kibernetike dhe hibride”, tha për POLITICO-n Sekretari i Jashtëm britanik, David Lammy, gjatë një vizite në rajon javën e kaluar.
Të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor po përpiqen të bëhen shtete anëtare të BE-së, një proces i stërzgjatur në të cilin gjeopolitika mund të jetë po aq e rëndësishme sa përmbushja e detyrave të rreshtimit. Ata përballen me sfida të rëndësishme, si brenda vendit ashtu edhe me fqinjët e tyre. Bosnje-Hercegovina, për shembull, është shtyrë në krizë pasi udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik i shmanget arrestimit për politikat e tij separatiste. Ndërkohë, Serbia akuzon Kosovën për represion ndaj minoritetit serb, ndërsa Kosova fajëson Serbinë për dhunë brenda territorit të saj.
Ekspertët dhe ministrat e politikës së jashtme po ashtu kanë frikë se Kremlini do të përpiqet të përfitojë nga tensionet e thella etnike dhe fetare për të nxitur trazira të mëtejshme në të gjithë Ballkanin, duke rrënjosur interesat e Rusisë dhe duke krijuar akoma më shumë telashe në oborrin e pasmë të BE-së.
“Tani për tani ata duhet të ecin përpara ose do të vazhdojnë të jenë sheshi i lojërave të Rusisë,” tha një zyrtar i Mbretërisë së Bashkuar, i cili i dha anonimitetin për të diskutuar çështje që nuk ishin të autorizuar t’i komentonin publikisht. Tani ekziston “një dritare mjaft e vogël” në të cilën shtetet e Ballkanit duhet “të ndalojnë së uluri në gardh” përpara se Brukseli të konsumohet nga pranimi i Ukrainës, thanë ata.
Lammy beson se Serbia – pavarësisht nga kthimi demokratik, rehatia ndaj Rusisë dhe refuzimi i saj i vazhdueshëm për të njohur Kosovën – me të vërtetë dëshiron të anëtarësohet në BE, një proces që e filloi në vitin 2009.
“Por ka perspektiva të ndryshme se si të arrijmë atje dhe sa shpejt dhe sa seriozisht. Ka një vizion alternativ, dhe ky është një vizion më i errët. Është një pozicion që i ngjan oligarkisë, korrupsionit, kontrollit të rëndë shtetëror, shumë më tepër një shteti policor. Ekziston edhe ai vizion, dhe ato gjëra kontestohen në këtë pjesë të botës“, tha Lammy gjatë një interviste në kryeqytetin serb Beograd.
Pengesat e mëdha që Serbia duhet të kapërcejë për t’u bashkuar me bllokun shfaqen në rrugët e Beogradit. Qeveria gjithnjë e më autoritare e udhëhequr nga presidenti Aleksandar Vuçiç, i cili kohët e fundit e priti Dodikun krahëhapur, po testohet ashpër nga një valë protestash në një shkallë të paparë më parë në Serbi.
Qindra mijëra kanë marshuar kundër korrupsionit qeveritar, në demonstratat e organizuara nga studentët mbi shembjen e një tende në një stacion hekurudhor të rinovuar në qytetin e Novi Sadit që vrau 16 njerëz në nëntor. Ata vazhdojnë të bllokojnë çdo ditë rrugët.
Ata madje i kanë zgjatur protestat e tyre për të kundërshtuar një zhvillim të propozuar të pasurive të paluajtshme luksoze nga dhëndri i Presidentit të SHBA Donald Trump, Jared Kushner. Kompleksi i hotelit është planifikuar në vendin e bombarduar të Ministrisë së Mbrojtjes të ish-Jugosllavisë, një memorial për sulmet ajrore të NATO-s që sollën fundin e luftës me Kosovën në vitin 1999. Studentët e lidhin atë plan me marrëveshje të tjera të pasurive të paluajtshme që ata thonë se janë korruptive. Shumë në vend gjithashtu ndjejnë neveri për përfitimin e familjes Trump nga një vend i shkatërruar nga një fushatë bombardimesh të udhëhequr nga Uashingtoni.
Modeli i decentralizuar i studentëve i organizimit do të thotë se nuk ka një udhëheqës të qartë që mund të synohet në një goditje, por autoritetet janë akuzuar për përdorimin e një topi zanor të paligjshëm kundër demonstruesve. Beogradi ka thënë gjithashtu se shërbimet ruse të spiunazhit ndihmuan për t’iu përgjigjur trazirave.
Lammy i tha POLITICO se “ne qëndrojmë përkrah popullit”, përpara se të ngrinte protestat dhe pretendimet për përdorimin e armëve zanore gjatë një takimi të mërkurën me Vuçiçin në pallatin e tij presidencial. Sekretari i Jashtëm ishte atje për të nënshkruar një sërë marrëveshjesh me qëllimet e dyfishta të trajtimit të migracionit të paligjshëm dhe mbajtjes së Serbisë më afër Perëndimit.
Vuçiç mohoi gjithashtu se ishte përdorur forcë ose armë akustike kundër protestuesve dhe lëshoi një mbrojtje të vendosur të Dodikut pasi Lammy ngriti veprimet e tij “jokushtetuese” gjatë deklaratave të tyre në shtyp.
Flamujt e BE-së nuk valëviten në protesta. Studentët e perceptojnë se Brukseli ka mbyllur një sy ndaj korrupsionit endemik që ata po e dënojnë, pasi BE-ja përpiqet të sjellë Vuçiçin në gjirin e tij dhe të fitojë akses në depozitat e litiumit të Serbisë për prodhuesit e baterive të automjeteve elektrike.
Ndryshe nga vendet e tjera në Ballkan, miratimi serb për anëtarësimin në BE nuk duket dërrmues dhe mbështetja e gjerë për Rusinë mbetet. Procesi mund të jetë edhe më i vështirë nëse vendi duhet ta njohë Kosovën si kusht për anëtarësim. Grafitet në të gjithë Beogradin pretendojnë se “Kosova është Serbi”. Një mohim i gjenocidit të vitit 1995 në Srebrenicë të më shumë se 8,000 burrave dhe djemve myslimanë është i dukshëm nga sheshi qendror i Republikës. Të zakonshme, gjithashtu, janë thurjet e “qij NATO, qij BE”.
Serbia në mënyrë diskrete ka lejuar që municionet e saj të përfundojnë në Ukrainë, por është një nga dy vendet evropiane që nuk e sanksionon Rusinë. Udhëheqja e saj mbron anëtarësimin në BE, por gjithashtu ruan marrëdhënie të ngushta me Moskën dhe Kinën, me të cilat Beogradi ka thelluar lidhjet ekonomike dhe ushtarake.
-Linjat e prishjeve dhe hapjet në Kosovë
Vizita e Lammy-t në rajon filloi 150 milje në jug në Kosovë, ku në kryeqytetin Prishtinë pritja e tij nuk mund të ishte më e ngrohtë. Britania, SHBA-ja dhe NATO-ja konsiderohen më së shumti atje se i kanë ardhur në ndihmë Kosovës në luftën me Serbinë. Një brez fëmijësh të quajtur Toni Bler, Clinton ose Madeleine sipas liderëve perëndimorë që ndihmuan kombin të fitonte pavarësinë tani janë në mesin e të 20-ave.
Në një intervistë për POLITICO në zyrën e saj, presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, një mijëvjecare energjike që mban poste të larta që nga viti 2021, e bën shumë të qartë se gjithçka nuk është mirë në marrëdhëniet me Serbinë, të cilën ajo e përshkruan si “fqinjën e tyre të çmendur hegjemon”.
Pikat e fundit të zjarrit përfshijnë rrethimin e një manastiri ortodoks serb në fshatin Banjska në Kosovën veriore në vitin 2023 nga persona të armatosur në automjete të blinduara. Një polic dhe tre sulmues serbë etnikë u vranë në një përleshje të rëndë për të cilën Kosova fajëson Serbinë, të cilën Beogradi e kundërshton.
Pastaj pati një shpërthim që dëmtoi sistemet e energjisë dhe ujit në një kanal të rëndësishëm dhjetorin e kaluar, të cilin Kosova e quajti “sulm terrorist”. Serbia mohoi përfshirjen dhe pretendoi se incidenti po përdorej si pretekst për të goditur serbët në Kosovë.
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, të cilin Beogradi e akuzon për shtypjen e serbëve në vendin e tij, ka paralajmëruar prej kohësh se “ kërcënimi i një lufte tjetër” është real, duke përmendur intensifikimin e bashkëpunimit të Serbisë me atë që Osmani e quan “trekëndëshi i së keqes” – Rusia, Kina dhe Irani. Vuçiç gjithashtu ka përsëritur shpesh ogurin e një konflikti të ri në rajon, duke pretenduar se Kosova po e trajton komunitetin serb në mënyrë të padrejtë.
Trupat e udhëhequra nga NATO nga 29 vende të caktuara në Forcën e Kosovës, ose KFOR, janë vendimtare për ruajtjen e paqes së brishtë. POLITICO ishte në bazën e tyre në Camp Film City, ndërsa trupat britanike i thanë Lammy-t se besonin se Rusia po mbështet aktivitetet serbe në Kosovë, duke përfshirë operacionet e inteligjencës, konfirmoi një vlerësim i një zyrtari të lartë në Prishtinë. Ushtarët monitorojnë gjithashtu mitingjet politike dhe zgjedhjet, si dhe infrastrukturën kryesore pas shpërthimit të kanalit.
Osmani pretendon se Serbia ka ndërhyrë në zgjedhjet e fundit të përgjithshme në Kosovë; se “Qendra Humanitare Serbo-Ruse” në kufi me Kosovën është me të vërtetë një “qendër spiune ruse”; dhe se Moska e ka trefishuar shumën e shpenzuar për dezinformimin në Ballkanin Perëndimor që nga pushtimi i Ukrainës.
Ajo këmbëngul se Amerika nën Trump është një aleate e besueshme, por paralajmëron se nëse Putini del i guximshëm nga bisedimet paqeruajtëse të udhëhequra nga SHBA me Ukrainën, Ballkani mund të jetë “tokë pjellore” për një “përhapje” të atij konflikti.
“Nëse këta autokratë që kërkojnë destabilizimin janë në gjendje të bëjnë çfarë të duan … gjërat mund të përshkallëzohen shumë, shumë shpejt në këtë rajon. Pra, parandalimi është thelbësor, dhe ne nuk duhet të lejojmë Putinin të ketë rrugën e tij. Vuçiç ka kërcyer me melodinë e Putinit për një kohë të gjatë. Është koha që ai të vendosë se ku dëshiron ta çojë vendin e tij“, thotë ajo. “.”
Në takimin e Osmanit me Lammy-n, ajo tha për POLITICO se kishte “shprehur zyrtarisht” vullnetin e vendit të saj për t’u bashkuar me forcën paqeruajtëse që Mbretëria e Bashkuar dhe Franca po përpiqen të organizojnë për Ukrainën – por ajo e kushtëzoi atë me nënshkrimin e marrëveshjes së dëshiruar nga MB.
Presidentja goditi “qetësimin aktiv” nga partitë e paidentifikuara në BE, të cilat ajo i kritikoi për vazhdimin e dhënies së parave për Serbinë pavarësisht tensioneve. Kosova zyrtarisht aplikoi për t’u bashkuar me bllokun në vitin 2022, por ende nuk njihet nga pesë shtete anëtare dhe i është thënë, si Serbia, se duhet të bëjë më shumë për të normalizuar marrëdhëniet.
Ajo tha se Lammy duhet t’i thotë Vuçiçit që “të ndalojë së sulmuari fqinjët e tij, shumë qartë dhe thjeshtë”, megjithëse në intervistën me POLITICO ai nuk pranoi të atribuonte ndonjë faj për rrethimin e Banjskës. (Privatisht, zyrtarët britanikë pranojnë se ka prova të përfshirjes serbe.)
-Gjërat po zhvillohet ngadalë
Në Bosnje-Hercegovinë, Dodik, presidenti i zjarrtë i entitetit të drejtuar nga serbët e vendit, u dënua me një vit burg dhe gjashtë vjet ndalim për të mbajtur poste publike për kundërshtimin e urdhrave të të dërguarit ndërkombëtar të paqes, pozicioni i të cilit u krijua për të ndaluar rrëshqitjen e rajonit në luftë. Që atëherë ai i është shmangur një urdhër-arresti mbarëkombëtar për t’u përshëndetur nga Vuçiç në Serbi dhe nga Putin në Moskë.
SHBA dhe Britania e kanë sanksionuar vitet e fundit, por ka nga ata që duan që ata të shkojnë më tej, si Arminka Helic, një refugjate e luftërave jugosllave, e cila tani është anëtare e Dhomës së Lordëve të Mbretërisë së Bashkuar. Lammy nuk e përjashton mundësinë e goditjes së Dodik me sanksione të reja, duke refuzuar të komentojë masa të tilla, përveçse të thotë se “ato mbahen gjithmonë nën shqyrtim”.
Një skenar fatkeqësie që Helic parashikon është që Dodik, duke u pozicionuar si në “të djathtën e së djathtës” dhe duke u bërë viktimë e një “komploti të madh të majtë”, mund të ketë sukses t’i bëjë thirrje Trump që të njohë pavarësinë e rajonit të tij në Bosnje-Hercegovinë.
