Muzeu Kombëtar “Shtëpia me gjethe” përkujtoi dje poeten Drita Çomo (19 mars 1958 – 19 shkurt 1981). Për shkak të frikës nga regjimi komunist, ajo nuk mori guximin t¼i ndante poezitë e saj me të tjerët duke i lënë ato në sirtar, deri sa panë dritën e botimit vetëm në vitin 1997.
“Dritë që vjen nga humnera” ishte një përmbledhje e poezive dhe shënimeve nga ditari i saj. Lindi në Tiranë, në vitin 1958. Në nëntor 1960, në moshën dyvjeçare, u internua, për shkak të dënimit politik të nënës së saj, Liri Belishovës. I ati, Maqo Çomoja, u dënua dhe u ridënua. Një pjesë të fëmijërisë dhe të adoleshencës e kaloi e internuar në Kuç të Vlorës e më pas në Progonat të Kurveleshit.
Së fundi u internua në Cërrik, ku dhe mbaroi shkollën e mesme, por për shkak të sëmundjes së rëndë dhe të keqdashjes, nuk arriti të kryente maturën. Vdiq fill e vetme në moshë fare të re, më 19 shkurt 1981, në Spitalin Onkologjik të Tiranës: as në grahmat e fundit nuk iu lejua që të kishte pranë të ëmën. Që nga 9 prilli i vitit 2012 shkolla 9-vjeçare e qytezës së Cërrikut mban emrin «Drita Çomo».
Persekutimi
Si shumë të tjerë në atë periudhë, edhe ajo vuajti pasojat e regjimit të egër komunist. Ishte vetëm dy vjeçe kur u përcaktua që ajo të mbetej e vetme. Prindërit e saj u dënuan. E ëma, Liri Belishova, një nga udhëheqëset e rinisë gjatë Luftës Antifashiste dhe për një kohë anëtare e Byrosë Politike, njëkohësisht një nga gratë më të njohura të vendit, u përball me internimin për rreth njëzet vite. Ndërkaq, i ati Maqo Çomo, udhëheqës partizan dhe më vonë ministër i Bujqësisë, u dënua si “revizionist” dhe u persekutua në burgje e internime për 30 vjet.
Kështu, fati i Drita Çomos ishte padrejtësisht i ngjashëm me atë të prindërve të saj. Ajo u internua në Kuç të Vlorës ku kaloi një pjesë të fëmijërisë dhe më pas në Progonat të Kurveleshit. Më vonë, ajo u dërgua në Cërrik ku kreu edhe shkollën e mesme. Ishte një nxënëse e shkëlqyer, megjithëse mësuesit nuk e vlerësuan kurrë maksimalisht. Ajo madje nuk arriti as të mbronte diplomën. Kjo për arsye politike, por edhe për shkak të sëmundjes së saj të pashërueshme që avanconte dita-ditës. Drita Çomo u largua nga jeta fare e re, në moshën 23 vjeçare.
Më 19 shkurt 1981, sëmundja e mposhti përfundimisht. Ajo vdiq në spitalin onkologjik në Tiranë, ashtu sikurse edhe jetoi: e vetme, pa dikë afër në grahmat e fundit. Regjimi nuk ia lejoi të kishte pranë as njeriun më të dashur, nënën e saj. Në nderim të figurës së saj, në Cërrik është ngritur një bust për të. Po ashtu në të njëjtin qytet, një shkollë mban emrin e saj. Drita Çomo është përkujtuar gjithashtu nëpërmjet një dokumentari të realizuar dhe shfaqur në vitin 2008.
“Dashuri Siberiane”, Poezi nga Drita Çamo
PËR VETEN
22 vjet
Sa pak dhe sa shumë
Sa pak për të njohur kaq shumë dhembje,
Sa shumë për të bërë kaq pak në jetë.
22 vjet mund të ishin
Vite pasioni, kënge, rinie
Mund të ishin vite librash e kërkimesh,
Ngarkesa ëndrrash e poezie.
Shumë gjëra mund të ishin
Po mbyllur në guackë si kërmilli
22 vjet si t’i zvarrisësh?
Si t’i durosh për tërë këta vjet
Buzë hekurash, të shkurtrat takime,
Minutat që ikin aq shpejt, aq shpejt,
Ndarjen, mallin dhe dhembjen,
Që të rëndojnë mbi shpinë.
Si të ecësh kaq pranë vdekjes,
Ta zhveshësh veten nga më e thjeshta ëndërr
Dhe të studiosh qetësisht në bibliotekë
Literaturë që flet për vdekjen tënde.
Ta prekësh vdekjen rastësisht
Një mëngjes pas gjumit,
Strukur rrëzë kofshës në një gjëndër.
Në sipërfaqe asgjë e veçantë nuk duket,
Në sy pranvera vend ka zënë.
Ndodh që rrugës qesh me fëmijë të bukur
Dhe e di që kurrë s’do bëhesh nënë.
Dhe të gjitha janë krejt të zakonshme,
Nën këmbë toka, lart qielli dhe re,
në mars sythet çelin dhe stinët ndërrohen.
Kot të ankohesh
Klith po deshe pa fund: “Përse?!”
Kot të gjitha… Po jetën e dua shumë
Dhe shpesh gëzohem ashtu kot, pa ditur,
Gëzohem që dua dhe që më duan,
Për një copë diell, për diçka të bukur.
Mars 1980
******
Nënës
Atë ditë ajo dukej krejt e thinjur.
Sytë e errët,
Si gjithnjë fshihnin dhembjen.
E kish harruar atë ditë zemërimin.
Atë ditë ajo ishte
Vetëm nënë.
******
Për ty
Lëkunden pishat nën retë që ikin,
Ikin e ikin retë nëpër shi…
Unë pres të shoh pas reve pak qiell,
Ashtu siç pres pasditeve, të më telefonosh ti.
Po ti s’dukesh gjëkund. Ku paske humbur,
Ka kaq ditë që pres. Dhe bie shi…
Si mund të jetoj, pa pak qiell të kaltër,
Si mund të jetoj, pa zërin tënd, pa ty.
Ti do vish, unë e di, do vish patjetër,
Po unë dua të vish tani, nëpër shi,
Pastaj retë do të ikin dhe do të dalë dielli
Po unë dua diellin të ma sjellësh ti.
24 mars 1978
******
Dashuri Siberiane
Po bie shi… dhe ti je kaq larg
Po ndoshta dhe s’dua të jem me ty
Ky qiell gri… Në shpirt – kaq akull,
Kaq ftohtë në shpirt. Si në Siberi.
E megjithatë, unë të dua.
Dhe të dua shumë, çuditërisht
Po qe se të urresh është njësoj si të duash,
Të urrej dhe të dua njëkohësisht.
Të urrej për atë, që më prishe qetësinë
Të urrej, pse erdhe tek unë,
Për çdo gjë të vërtetë dhe çdo gjë të dyshimtë
Të urrej dhe të dua kaq shumë.
Dhe në shpirt kam dimër, gjithnjë dimër,
Një ftohtësi pa fund dhe pa anë
Në sa gradë nën zero paske lindur,
Dashuria ime siberiane.
Në të tërë qënien time bie shi
Dhe ti nuk je. Dhe ti je aq larg
Kam dëshirë për ty, kam nevojë për ty
Dhe prapë s’dua të jemi bashkë.
9 shtator 1978
******
Ca lule
Ca lule të bardha këputa në kopsht,
Si pikëllim i bardhë kanë ulur kokën
E duket se më thonë, po përse,
Ç’faj kishim ne, ç’faj kishim ne…
Ç’bëra, them me vete, veten shaj,
Po ja dhe unë vuaj dhe pa faj…
Petalet e bardha nis i shkund,
Si dhembje të vogla në dhembjen e pafund.
Po unë e dija, them me vete, veten shaj,
Se ç’do të thotë të vuash, kur s’ke faj.
12 prill 1978
******
Për ata që vinë
Në pafundësinë e qiellit
dhe mbi ashpërsinë e tokës
Hodhëm hapat e parë.
Dy qenie të vogla, mizorisht të vogla.
Në tragjedinë e paanë të botës,
Nga më të zakonshmit udhëtarë.
Ecëm.
me një të kaluar që s’e kishim jetuar
Dhe pa të ardhme.
Megjithatë jetuam.
Pikërisht për të kaluarën
Dhe pikërisht për të ardhmen.
E deshëm jetën. Thjesht.
Dhe e duam.
Në humbëtirën e kohës shtyjmë monotoninë
e ditëve.
Pa asgjë të re.
Ata që do vinë, të mos pyesin
përse jetuam:
jetuam, që ata mos jetojnë si ne.
Që ata të kenë ëndrra të lira,
si deti;
Të mos e njohin ngushtësinë
makabre të qelive,
Që ata ta duan diellin dhe njëri-tjetrin
Dhe të mos u besojnë kaq shumë perëndive.
Që ata ta dinë çdo të thotë DHEMBJE
Çdo të thotë të njohësh frikën dhe lotët
Dhe ta kuptojnë se… “Partia” dhe “Revolucioni”
Nuk mjaftojnë për ta bërë më të mirë botën.
Gusht 1977
