Shkruar nga Gideon Rachman
Luftërat janë të paparashikueshme. Edhe izraelitët dhe iranianët nuk mund ta dinë se si do të përfundojë konflikti i tyre aktual. Megjithatë, ka një numër analogjish për t’u marrë në konsideratë.
E para është lufta gjashtëditore e vitit 1967. E dyta është lufta e Irakut e vitit 2003. Një skenar i tretë është një lloj i ri konflikti në të cilin Irani përdor mjete jokonvencionale për t’u kundërpërgjigjur Izraelit dhe perëndimit. Kjo mund të shndërrohet në një luftë hibride, që potencialisht përfshin terrorizëm ose edhe armë të shkatërrimit në masë.
Qeveria e Netanyahut do të donte një përsëritje të vitit 1967 – në të cilin një sulm parandalues izraelit shkatërroi forcën ajrore egjiptiane në tokë, në përgatitje për një fitore të shpejtë ndaj Egjiptit, Sirisë dhe Jordanisë. Izraeli sigurisht që ka arritur suksese të shpejta dhe spektakolare në fillimet e tij në këtë konflikt. Por shkatërrimi i programit bërthamor të shpërndarë të Iranit, pjesa më e madhe e të cilit ndodhet nën tokë, është shumë më i ndërlikuar sesa shkatërrimi i objektivave në terren.
Disa kritikë, veçanërisht në SHBA, kanë frikë se si rezultat po dëshmojmë një përsëritje të fazave të hershme të luftës në Irak të vitit 2003. Edhe ajo supozohet se u luftua për të parandaluar përhapjen bërthamore, me ambicien në sfond të ndryshimit të regjimit. Pas suksesit fillestar për koalicionin e udhëhequr nga SHBA-të, ajo u shndërrua në një moçal të përgjakshëm. Megjithatë, ka shumë të ngjarë që lufta Izrael-Iran të ndjekë rrugën e vet të veçantë. Një skenar që shqetëson zyrtarët perëndimorë të sigurisë përfshin një regjim të dëshpëruar iranian që vendos të kundërpërgjigjet me mjete jokonvencionale.
Siç e shpreh një politikëbërës i lartë: “Arsyeja pse kjo nuk është shndërruar ende në luftën e tretë botërore është se Irani duket se ka mjete shumë të kufizuara për t’u kundërpërgjigjur në mënyrë konvencionale.”
Një zyrtar tjetër i lartë thotë se mund të ketë edhe kufizime në aftësinë e qeverisë izraelite për të vazhduar luftën me këtë intensitet, sepse vendi i saj ka “thellësi të kufizuar të revistave” (rezerva armësh, në jo-zhargon).
Nëse regjimi iranian beson se, megjithatë, po pëson një disfatë të keqe në një konflikt konvencional, do të ketë një zgjedhje të vështirë. Mund ta pranojë me butësi situatën dhe të përpiqet të negociojë për të dalë nga telashet. Ose mund të përshkallëzohet me mjete jokonvencionale. Ky prag ka më shumë gjasa të kalohet nëse regjimi beson se është në një betejë për mbijetesë dhe duhet t’i tregojë forcën e tij popullit iranian dhe botës. Zemërimi dhe dëshira për hakmarrje gjithashtu nuk duhen nënvlerësuar.
Në Uashington dhe Bruksel ka shqetësime se nëse regjimi iranian vihet në vështirësi, ai mund të sulmojë me dëshpërim.
Kohët e fundit, SHBA-të e kanë akuzuar Iranin se ka programe të fshehta të armëve biologjike dhe kimike. Nëse këto frikëra janë të vërteta, Teherani mund të ketë mjetet për t’u kundërpërgjigjur objektivave izraelite ose amerikane në një mënyrë vdekjeprurëse, por të mohueshme.
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike ka deklaruar gjithashtu se Irani ka një rezervë të konsiderueshme uraniumi që është pasuruar deri në 60 për qind. Besohet përgjithësisht se Teherani do të duhet të arrijë pasurimin deri në 90 për qind për të prodhuar një armë bërthamore. Kjo mund të bëhet brenda disa ditësh – megjithëse armatimi do të zgjaste shumë më tepër. Megjithatë, ekspertët e armëve theksojnë se është në të vërtetë e mundur të krijohet një armë bërthamore e papërpunuar me uranium të pasuruar në 60 përqind.
David Albright dhe Sarah Burkhard, të Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare, shkruajnë se “një nivel pasurimi prej 60 përqind mjafton për të krijuar një eksploziv bërthamor relativisht kompakt; pasurimi i mëtejshëm në 80 ose 90 përqind nuk është i nevojshëm”. Ky lloj arme do të ishte i përshtatshëm për “shpërndarje me një sistem shpërndarjeje të papërpunuar si një aeroplan, kontejner transporti ose kamion, i mjaftueshëm për ta bërë Iranin një fuqi bërthamore”.
Irani mund të zgjedhë të demonstrojë një armë bërthamore të papërpunuar për të provuar ta shokojë Izraelin që të përfundojë luftën. Një tjetër mundësi është se në fakt mund të aktivizojë një “bombë të ndyrë” – e cila përdor eksplozivë konvencionalë për të shpërndarë material radioaktiv. Lloji i skenarit për të cilin ekspertët shqetësohen do të ishte përdorimi i një anijeje për të shpërthyer një pajisje pranë portit izraelit të Haifës.
Këto janë konsideratat që po merren në konsideratë — jo vetëm nga Izraeli, por edhe nga SHBA-të. Besohet përgjithësisht se vetëm Amerika ka bomba mjaftueshëm të fuqishme sa të ketë një shans për të shkatërruar objektin bërthamor nëntokësor të Iranit në Fordow. Ka shumë njerëz në Uashington që besojnë (ose kanë frikë) se SHBA-të do t’i bashkohen një faze të dytë të fushatës së bombardimeve, në një përpjekje për të shkatërruar Fordow dhe për të përfunduar programin e armëve bërthamore të Iranit.
Por nuk do të kishte asnjë garanci se edhe një sulm i udhëhequr nga amerikanët ndaj Fordow mund ta arrinte këtë. Ehud Barak, ish-kryeministri i Izraelit, shkruan: “E vërteta është se edhe amerikanët nuk mund ta vonojnë arritjen e Iranit në armë bërthamore për më shumë se disa muaj.”
Barak argumenton se e vetmja mënyrë për të garantuar që Irani të mos bëhet kurrë bërthamor është që SHBA-të dhe Izraeli “t’i shpallin luftë vetë regjimit derisa ai të rrëzohet”.
Por Donald Trump është zotuar vazhdimisht të jetë një paqebërës dhe i ka bërë thirrje Iranit dhe Izraelit të arrijnë një marrëveshje. Vetëm muajin e kaluar, ai mbajti një fjalim historik në Riad, në të cilin përçmoi idenë se të huajt mund të sjellin ndryshime pozitive në Lindjen e Mesme përmes forcës. Do të ishte një ironi e madhe – dhe një dështim i tmerrshëm politik – nëse Trump do të gjendej i tërhequr në një luftë tjetër për ndryshim regjimi në Lindjen e Mesme.
