Në një bodrum të ngushtë në Kiev, një ekip vullnetarësh, duke përfshirë një luleshitës, një balerin profesionist, një pensionist 77-vjeçar dhe një ish-ushtarak britanik, po montojnë drone për ushtrinë ukrainase. Bazë në dizajn dhe që kushtojnë 350 dollarë për t’u prodhuar, kuadrotët 10 inç mburren me montime të veçanta antenash të kuqe. “Ata i quajnë drone me ngjyrë të kuqe”, thotë Kseniia Kalmus, themeluese e Klyn Drones , një shoqatë bamirësie e financuar nga donacione.
Përkundër humorit të gëzueshëm, punëtoria i shërben një qëllimi vdekjeprurës. Pasi të jenë përfunduar, dronët nxitojnë në vijën e parë të frontit, ku janë në kërkesë të nxehtë nga njësitë ushtarake që i kanë vënë në punë. Ata janë bërë me shpejtësi një komponent kritik i luftës moderne që shërben për qëllime të shumëfishta: mbikëqyrje, mbështetje logjistike, mina dhe sulme vdekjeprurëse kundër ushtarëve të armikut, tankeve, infrastrukturës dhe anijeve.
Më shumë se tre vjet pasi Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë, Ukraina mbetet shumë e paarmatosur dhe e kontrolluar. Ajo ende mbështetet te aleatët e saj amerikanë dhe evropianë për pjesën më të madhe të pajisjeve dhe inteligjencës tradicionale ushtarake. Por ajo po shfaqet shpejt si një “lider botëror” në teknologjinë e dronëve duke i mundësuar asaj të vazhdojë t’i rezistojë agresionit rus, thotë Giorgi Tskhakaia, një këshilltar ushtarak në ministrinë e transformimit dixhital.
“Fatkeqësisht, Ukraina nuk është një vend shumë i pasur, kështu që ne e kuptuam se duhet të kemi zgjidhje shumë të lira dhe të zgjuara që mund të sjellin potencial për ndryshimin e lojës në vijën e parë”, më thotë ai.
Dronët janë bërë me shpejtësi të domosdoshme për Ukrainën, por është nën struktura teknologjike-industriale e vendit ajo që mund të provojë pasurinë e saj më të madhe ushtarake. Është një shembull që vendet e tjera evropiane duhet ta studiojnë nga afër pasi ato tani urgjentisht riarmatosen.
Fushat e betejës janë laboratorët më kërkues të kërkimit dhe zhvillimit për çdo teknologji dhe konflikti ka shkaktuar një garë të egër “mace-miu” për të eksperimentuar shpejt. Rusët kanë një bazë më të madhe industriale, akses të gatshëm në komponentët kinezë dhe shkëlqejnë në luftën elektronike që bllokon dronët e armikut. Por Ukraina beson se po e fiton luftën fillestare falë rrjetit të saj shumë të adaptueshëm të prodhuesve vendas, të cilët përfitojnë nga reagimet e menjëhershme nga forcat e vijës së parë, përdorimi i zgjuar i softuerit të inteligjencës artificiale dhe lokalizimi i zinxhirit të furnizimit.
Që nga viti 2022, numri i prodhuesve të dronëve ukrainas është rritur nga katër në më shumë se 500 me kapacitet për të prodhuar 5 milionë njësi në vit, sipas Tskhakaia. Me financim të mjaftueshëm që mund të rritet në 10 milionë, thotë ai.
Për të mbështetur këtë ushtri, Ukraina ka përshpejtuar procesin e miratimit të armëve dhe ka ofruar stimuj ekonomikë dhe tatimorë për investitorët për të mbështetur bizneset e reja të sektorit privat. Ai ka lejuar njësitë e vijës së parë të merren drejtpërdrejt me prodhuesit, duke përshpejtuar inovacionin dhe shpërndarjen. Ajo ka krijuar gjithashtu platformën Brave1 për të ofruar mbështetje organizative dhe financiare për projektet e teknologjisë së mbrojtjes.
Një dokument kërkimor i botuar muajin e kaluar nga Instituti i Teknologjisë i Masaçusetsit dhe Shkolla Ekonomike e Kievit ekzaminoi se si Ukraina kishte miratuar një qasje “të gjithë kombit” për të mobilizuar burimet civile për zhvillimin e dronëve. Grupi i tij i teknologjisë së mbrojtjes drejtohet nga ndërveprimi midis pesë forcave: start-ups; kapitali i rrezikut; universitetet; agjencitë qeveritare; dhe themeluan kompani mbrojtëse.
Ky ekosistem inovativ i ka mundësuar Ukrainës të eksperimentojë me më shumë se 100 lloje dronësh në fushën e betejës, duke përfshirë mjete ajrore pa pilot të pilotuara përmes kabllove fibreoptike të papërmbajtshme dhe mjete autonome tokësore për të rifurnizuar trupat e vijës së parë. Ajo ka zhvilluar drone kamikaze me krahë fiks që kanë një rreze prej më shumë se 1000 km, duke mundësuar sulme kundër Moskës. Dhe dronët e saj detar Sea Baby dhe Magura kanë ngacmuar flotën ruse të Detit të Zi, duke shkatërruar disa anije, duke kushtuar dhjetëra miliona dollarë.
Dronët janë plotësisht efektivë vetëm kur kombinohen me sisteme armësh më të rënda. Një raport i fundit nga Instituti Mbretëror i Shërbimeve të Bashkuara vlerësoi se deri në 80 për qind e dronëve të drejtuar nga një pilot nuk arritën objektivin e tyre. Megjithatë, vëllimi i madh që kishte vendosur Ukraina nënkuptonte se ajo ishte përgjegjëse për 60-70 për qind të të gjitha sistemeve ruse të dëmtuara dhe të shkatërruara.
Ekspertët ukrainas dyshojnë se disa dronë ushtarakë të zhvilluar në SHBA dhe Evropë rrezikojnë të vjetrohen brenda disa javësh nga çdo konflikt i ri. Pak komanda ushtarake e kuptojnë nevojën e vazhdueshme për të përshtatur teknologjinë – ose janë të strukturuara për ta bërë këtë. Tre mësimet kryesore të Tskhakaia nga konflikti? “Teknologji, teknologji, teknologji. Inovacion, inovacion, inovacion. AI, AI, AI.” Prodhuesit evropianë të armëve duhet të mësojnë shpejt.
