Në një fjalim profetik të mbajtur në Bruksel në qershor 2011, Sekretari i atëhershëm i Mbrojtjes i SHBA-së, Robert M. Gates, paralajmëroi aleatët evropianë të Uashingtonit se nëse nuk do të fillonin të paguanin shumë më tepër për sigurinë e tyre, NATO-ja një ditë mund ishte një gjë e së kaluarës. Gates vuri në dukje se ai ishte “i fundit në një varg sekretarësh të mbrojtjes të SHBA-së që u kanë kërkuar aleatëve privatisht dhe publikisht, shpesh me zemërim, të përmbushin standardet e miratuara të NATO-s për shpenzimet e mbrojtjes”.
Në atë kohë, vetëm 5 nga 28 anëtarët e NATO-s – Shqipëria, Britania, Franca, Greqia dhe Shtetet e Bashkuara – shpenzonin të paktën 2 për qind të PBB-së së tyre për mbrojtjen çdo vit, siç ishin zotuar të bënin në vitin 2006 . Nëse kjo situatë nuk ndryshonte në mënyrë dramatike, tha Gates, do të kishte një “ulje të oreksit” për të mbrojtur Evropën në mesin e “organeve politike amerikane”.
Ndryshimi ka ardhur në Evropë, por ndoshta jo aq shpejt sa duhet. Sot, 2/3 e anëtarëve të NATO-s përmbushin standardin prej 2 përqind. Por në dritën e luftës së Rusisë në Ukrainë dhe kërkesës së presidentit amerikan Donald Trump që aleatët të rrisin shpenzimet në 5%, Evropa ka ende një rrugë të gjatë për të bërë. Trump ka kohë që është tallur me NATO-n. Vitin e kaluar, ai tha se do t’i inkurajonte rusët që “të bëjnë ç’dreqin duan” me çdo vend të NATO-s që nuk paguan më shumë për mbrojtjen e tij. Ndërkohë, nënpresidenti JD Vance ka thënë se Shtetet e Bashkuara mund të heqin dorë nga mbështetja për NATO-n nëse Bashkimi Evropian përpiqet të rregullojë platformat e biznesit të Elon Musk.
Mosmarrëveshja rreth ndarjeve buxhetore tregon një çështje më të thellë: shumë amerikanë, siç evidentohet në retorikën populiste të Trump dhe Vance, thjesht nuk kujdesen më thellë për mbrojtjen e Evropës.
Ndryshimi në qëndrimet e SHBA-së ndaj Evropës nuk duhet të jetë befasues. NATO ka zgjatur për gati 80 vjet. Kjo është një kohë e gjatë në historinë moderne, veçanërisht në një epokë të ndryshimeve të shpejta teknologjike që kanë prekur informacionin, ekonominë, udhëtimin ajror, modelet e migrimit dhe vetë identitetin.
Kur NATO u themelua menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara dominuan botën me më shumë se gjysmën e të gjithë kapacitetit prodhues global. Kjo shifër është ulur në rreth 16%. Në periudhën e pasluftës, ishte e natyrshme që Shtetet e Bashkuara të drejtonin dhe financonin aleancën e re; në fund të fundit, qytetet evropiane ishin shkrumbuar nga bombardimet ajrore dhe Bashkimi Sovjetik i Jozef Stalinit u shfaq si një kërcënim vdekjeprurës për Evropën Perëndimore. Gjatë dekadave, kjo dinamikë evoluoi. Evropa, me sigurinë e saj të paguar kryesisht nga Shtetet e Bashkuara, ndërtoi shtete të lakmueshme të mirëqenies sociale ku qytetarët gëzonin një jetë të mirë. Stalini vdiq, Perëndimi arriti tensionin me sovjetikët dhe Bashkimi Sovjetik më vonë u shemb.
NATO i mbijetoi dekadave pas Luftës së Ftohtë dhe rilindjes së imperializmit rus – një periudhë që ka përfshirë ngritjen e populizmit trazues dhe politikave identitare në Perëndim – kryesisht sepse aleanca udhëhiqej nga njerëz që ose kishin një kujtesë të mprehtë të Luftës së Dytë Botërore dhe viteve të hershme të Luftës së Ftohtë ose u rritën dhe admiruan njerëz që e bënë këtë. Por ajo kujtesë e gjallë historike po avullohet. Në këtë proces, amerikanët kanë rizbuluar një aspekt më të vjetër, më arkaik të identitetit të tyre – atë që evropianët e kanë lënë pas dore për një kohë të gjatë. Evropa e ka ditur gjithmonë se Shtetet e Bashkuara janë një kontinent përballë Paqësorit, si dhe Atlantikut, por ajo kurrë nuk e ka përvetësuar aq sa duhet këtë njohuri për të ndikuar në sjelljen e saj.
Identiteti amerikan, të paktën që nga fillimi i shekullit të 20-të, është formuar nga dy fenomene: njëra gjeografike dhe tjetra Wilsoniane. Ajo gjeografike duket e qartë, por për shumë njerëz – veçanërisht elitat evropiane – në të vërtetë nuk është.
Zona e butë e Amerikës së Veriut, e cila përfshin kryesisht Shtetet e Bashkuara, është e ndarë në mënyrë të përkryer për kombësi, me portet e ujërave të thella përgjatë Bregut Lindor dhe rrugët përmes Apalachians në tokat e gjera të pasura të prerive. Shkretëtira e Madhe Amerikane e uritur nga uji, e njohur tani si Rrafshnalta e Madhe, u ngrit si një pengesë e vërtetë natyrore, por u ndërtua një hekurudhë transkontinentale për të çuar një popullsi nëpër Malet Shkëmbore në Oqeanin Paqësor. Gjeografia krijoi një komb koheziv të ndarë nga bota e jashtme nga dy oqeane, dhe brenda tij po ndodhnin aq shumë – me të gjitha problemet dhe mundësitë e tij – sa pjesa tjetër e botës mund të mbetej e errët.
Megjithatë, sapo u arrit Paqësori, nuk kishte një, por dy vija bregdetare për t’u marrë parasysh, për të mos përmendur Bregun e Gjirit midis Floridës dhe Teksasit. Kjo hapi linja të mëdha detare komunikimi si me Evropën ashtu edhe me Azinë dhe mundësoi një tregti të fuqishme me botën e jashtme.
Këtu hyn në aspektin tjetër të identitetit amerikan: Wilsonianizmi – shkurtimi i ideologjisë për të parë arritjen e lirisë shumë përtej brigjeve të SHBA-së si thelbësore për sigurinë e vetë vendit. Megjithëse Woodrow Wilson, presidenti i 28-të i SHBA-së, dështoi t’i sillte Shtetet e Bashkuara në një rend ndërkombëtar pas Luftës së Parë Botërore, ai krijoi një qëllim që vendi të përpiqej për të – ashtu si anijet me avull dhe avionët kishin filluar ta afronin atë shumë më afër me Evropën. Do të duhej Lufta e Dytë Botërore dhe pasojat e saj, duke e bërë Uashingtonin fuqinë e shquar të botës, për të arritur idealin Wilsonian për krijimin e një bastioni të lirisë dhe demokracisë në një pjesë të madhe të kontinentit evropian.
Sado e qartë dhe e dëshirueshme dukej e gjithë kjo në vitet e pasluftës, nuk ishte krejtësisht e natyrshme në aspektin gjeografik. Kërkonte njohuri për sakrificat që Shtetet e Bashkuara kishin bërë për hir të një bote më të mirë, të kombinuara me farefisninë historike të bazuar në rrënjët evropiane të Uashingtonit – rrënjët filozofike më shumë se ato të gjakut dhe tokës. E gjithë kjo kërkonte lexim, diçka që elitat e marrin si të mirëqenë, por që nuk duhet. Pasi kanë kaluar 8 dekada, kjo traditë mund të vlerësohet vetëm tani përmes librave dhe edukimit, pasi kujtimi i gjallë i krijimit të aleancës Atlantike është zhdukur, ashtu si Lufta e Ftohtë po shuhet nga vetëdijet.
Trump nuk është trashëgimtar i kësaj tradite. Ai nuk lexon vërtet . Ai është i ditur pas shkrim-leximit – domethënë, ai ekziston në një botë të mediave sociale dhe telefonave inteligjentë, por nuk është zhytur në studimin e historisë narrative, qoftë edhe sipërfaqësisht.
Kështu, ai nuk e vlerëson sagën e pasluftës të Perëndimit. NATO është thjesht një akronim për të, jo një konotacion i aleancës më të madhe ushtarake të njerëzimit, e cila doli nga lufta kundër fashizmit nazist. Ai ka të ngjarë të mos dijë asgjë për Kartën e Atlantikut – të nënshkruar nga Presidenti i SHBA Franklin D. Roosevelt dhe kryeministri britanik Winston Churchill në brigjet e Newfoundland, Kanada, në gusht 1941 – që parashtroi një vizion frymëzues për një botë të pasluftës, ose për ndërtimin e një rendi të pasluftës nga diplomatë dhe burrështetas të mëdhenj amerikanë, si A.
Trump dhe ndjekësit e tij ka të ngjarë të mos jenë të njohur me shumë nga këto. Dhe për shkak të evolucionit të teknologjisë, ai mund të mos jetë presidenti i fundit i llojit të tij.
Meqenëse Trump është ahistorik, ai ka vetëm gjeografinë për t’u rikthyer. Ai i imagjinon Shtetet e Bashkuara si një kontinent që ekziston më vete, dhe ai regjistron afërsinë krahasuese të vendeve të tilla si Grenlanda dhe Panamaja , të cilat ai është zotuar t’i fitojë. Në mendjen e Trump, Grenlanda dhe Kanali i Panamasë janë zgjerime organike të logjikës së gjeografisë së SHBA-së, veçanërisht në një epokë që ka të ngjarë të ketë më shumë aktivitet detar në Arktik.
Një faktor tjetër për t’u marrë parasysh është se teknologjia ka tkurrur vetë gjeografinë . Ky është një ndryshim i lehtë për t’u humbur, pasi ka qenë kaq gradual. Krizat në një pjesë të botës mund të ndikojnë në krizat në pjesë të tjera si kurrë më parë. Mendja e lexuar mirë dhe historike e sheh këtë zhvillim si një arsye që Shtetet e Bashkuara të forcojnë aleancat në mbarë botën. Por në botëkuptimin më primitiv dhe determinist të Trumpit, është koha për të forcuar sferat rajonale të ndikimit në një botë më klaustrofobike që do të jetë në konflikt të përhershëm.
Ajo që Trump duket se ka në mendje është një Amerikë Veriore më e madhe, nga Kanali i Panamasë në Grenlandë, me Kanadanë të nënshtruar ndaj Shteteve të Bashkuara. Fati i manifestuar, sipas mitologjisë së Trump, tani fillon të plotësohet: Ajo që dikur nënkuptonte pushtimin e zonës së butë të Amerikës së Veriut nga lindja në perëndim, tani përfshin një pushtim nga veriu në jug. Përpjekja e Trump për të riemërtuar Gjirin e Meksikës si “Gjiri i Amerikës” i thotë të gjitha.
Sa i përket Evropës, ajo po bëhet më e dobët dhe më e ndarë, e kërcënuar nga Rusia në lindje dhe trazirat politike si përgjigje ndaj migrimit nga Lindja e Mesme dhe Afrika në jug.
Siç shkrova në librin tim të vitit 2018, Kthimi i botës së Marco Polo-s , “Europa zhduket, Euroazia bashkohet”. Evropa, shpjegova, përfundimisht do të bashkohej me një sistem energjetik euroaziatik. Lufta në Ukrainë, e cila e ka sjellë Rusinë në aleanca më të thella me Kinën, Iranin dhe Korenë e Veriut , e ka vërtetuar këtë teori. Në botën e sotme më të vogël, Evropa nuk mund ta ndajë veten nga trazirat e Afro-Eurazisë, duke e bërë atë më pak të vlefshme në hartën e re të Trump. Kjo është ajo që ndodh kur Wilsonianism vdes.
Për shumë vite, evropianët janë të shqetësuar se Shtetet e Bashkuara i kushtojnë shumë vëmendje Kinës dhe pjesës tjetër të Azisë Lindore. Problemi është më i thellë se kaq. Trump duket se e sheh Kinën si kontinentin dhe bllokun e vet të fuqisë, njësoj si Shtetet e Bashkuara. Presidenti amerikan mund të ketë një luftë tregtare me Kinën, ose mund të mos ketë. Ai madje mund të përpiqet të përmirësojë marrëdhëniet me Pekinin. Çështja është se Kina regjistrohet në këndvështrimin e Trump për një Tokë të ndarë sipas rajoneve – ndërsa Evropa, pavarësisht NATO-s dhe Bashkimit Evropian, nuk është e bashkuar mjaftueshëm për të arritur në shumë gjëra.
Trump gjithashtu i urren elitat dhe projektet e tyre, dhe NATO është projekti i fundit i elitës. Sikur anëtarët e aleancës ta kishin marrë për zemër qortimin e Gates në 2011 dhe të rrisnin buxhetet e tyre të mbrojtjes shumë më shpejt, Trump mund të ndihej ndryshe tani. Dhe nëse nuk do ta kishte, atëherë të paktën ai nuk do të kishte armën e buxheteve relativisht të vogla të mbrojtjes evropiane për t’u përdorur kundër aleatëve të NATO-s, gjë që do ta dobësonte seriozisht argumentin e tij.
Ndërkohë, presidenti i parë i Shteteve të Bashkuara pas shkrim-leximit sinjalizon një sfidë me të cilën Evropa nuk është përballur që kur Uashingtoni i erdhi në shpëtim në vitin 1941. Lufta e Ftohtë dhe pasojat e saj, kur ish-kombet e robëruara të Evropës Qendrore dhe Lindore iu bashkuan NATO-s, mund të duket në të ardhmen si një kohë halcioni. Foreignpolicy
