Para marrjes së detyrës, presidenti i zgjedhur i SHBA-së, Donald Trump, shkaktoi alarm duke hedhur idenë e aneksimit të Kanadasë, Grenlandës dhe Kanalit të Panamasë.
Ndërkohë që këto komente u hodhën poshtë kryesisht si joserioze, nocioni se lideri i ardhshëm i botës së lirë mund të mbështesë rihartimin e kufijve ndërkombëtarë – dhe për më tepër me forcë – mund të ketë pasoja serioze.
Këto deklarata mund të kenë jehonë veçanërisht të fortë në Ballkan, ku mosmarrëveshjet kufitare mbeten një çështje e paqëndrueshme. Historia e konfliktit etnik dhe pretendimeve territoriale të rajonit e bën atë jashtëzakonisht të ndjeshëm ndaj çdo sugjerimi për ripërcaktimin e kufijve.
Tashmë, politikani bullgar i ekstremit të djathtë Kostadin Kostadinov ka shfrytëzuar komentet e Trump për të mbrojtur aneksimin e pjesëve të Ukrainës dhe të gjithë Maqedonisë së Veriut, duke demonstruar efektet e rrezikshme të valëzuara të një retorike të tillë.
Kancelari gjerman Olaf Scholz ishte ndër liderët globalë që kundërshtoi komentet e Trump, duke thënë se “paprekshmëria e kufijve është një parim universal”. Pa përmendur drejtpërdrejt Trumpin, komentet e Scholz theksuan shqetësimin që ndjehet në Evropë.
“Kufijtë nuk duhet të zhvendosen me forcë”, tha ai, duke hequr një paralele me shkeljen e këtij parimi nga Rusia në Ukrainë.
“Parimi i paprekshmërisë së kufijve vlen për çdo vend, pavarësisht nëse ai shtrihet në lindje apo në perëndim, dhe çdo shtet duhet ta respektojë atë, pavarësisht nëse është një vend i vogël apo një shtet shumë i fuqishëm”, shtoi ai.
Shkëmbim territoresh Serbi-Kosovë
Pasi ish-Jugosllavia u copëtua nga luftërat e përgjakshme etnike në vitet 1990, fantazma e ndryshimeve të kufijve nuk është e re për Ballkanin.
Që atëherë, çështja ka vazhduar të ngrihet në mënyrë sporadike. Milorad Dodik, presidenti i Republikës Srpska të Bosnjës dhe Hercegovinës, në veçanti, ka folur vazhdimisht për shkëputjen e entitetit serb të Bosnjës dhe bashkimin e tij të mundshëm me Serbinë pas pavarësisë.
Një propozim i diskutueshëm për një shkëmbim territoresh midis Serbisë dhe Kosovës është hedhur gjithashtu si një mënyrë e mundshme për të zgjidhur tensionet e vazhdueshme në zonat me shumicë serbe në veri të Kosovës.
Kjo u rishfaq në vitin 2018, duke shkaktuar kritika të gjera. Plani, i mbështetur nga presidenti serb Aleksandar Vuçiç dhe presidenti i atëhershëm i Kosovës, Hashim Thaçi, sugjeronte shkëmbimin e territoreve me shumicë etnike shqiptare në Serbinë jugore me pjesë të Kosovës veriore. Avokatët pohuan se kjo mund të zgjidhë tensionet e gjata, duke i hapur rrugën Kosovës për të fituar një vend në OKB dhe duke avancuar bisedimet e pranimit në BE për të dy vendet.
Pavarësisht mbështetjes së SHBA-së nën këshilltarin e atëhershëm të Trumpit për sigurinë kombëtare, John Bolton, plani u përball me rezistencë të ashpër në Kosovë dhe gjetkë në Ballkan.
Kritikët paralajmëruan se një veprim i tillë mund të destabilizojë rajonin. Kryeministri i atëhershëm i Kosovës Ramush Haradinaj e dënoi propozimin si një “ide katastrofike”, duke argumentuar se mund të rindezë konfliktet etnike. Më pas, kancelarja gjermane Angela Merkel e kundërshtoi fuqimisht planin, ndërsa ish-përfaqësuesit ndërkombëtarë në Bosnje paralajmëruan se ai mund ta zhyste rajonin përsëri në ndarje. Tre ish-përfaqësues të lartë për Bosnjën – Carl Bildt, Paddy Ashdown dhe Christian Schwarz-Schilling – shkruan një letër të hapur duke thënë se ata nuk mund të “mendonin për asnjë politikë më të mundshme që të na kthente në ndarje dhe konflikt në Ballkan”.
Misteri i “non-papers”
Tre vjet më vonë, në vitin 2021, një stuhi diplomatike shpërtheu mbi zbulimin e “non-paper” – dokumente jozyrtare që propozonin rivizatimin e kufijve në Ballkan.
Këto propozime përfshinin “shpërbërjen paqësore” të Bosnjës, me Serbinë dhe Kroacinë që aneksonin pjesë të mëdha, si dhe bashkimin e Kosovës dhe Shqipërisë.
Valentin Inzko, përfaqësuesi i lartë i atëhershëm në Bosnje, paralajmëroi se ide të tilla mund të hapin “kutinë e Pandorës”, duke rrezikuar paqen e brishtë të rajonit. “Konfliktet e ngrira mund të shpërthejnë në çdo kohë,” paralajmëroi ai, duke përmendur shpërthimet e fundit në luftimet në Nagorno-Karabakh dhe Palestinë.
Non-papers shkaktuan një kundërshtim të gjerë, megjithëse Dodik i Bosnjës shprehu mbështetje. Më pas u ngritën akuza për origjinën e gazetave, me disa madje që spekuluan për përfshirjen franko-gjermane. Kryeministri i atëhershëm i Sllovenisë, Janez Jansa, ishte në mesin e atyre që ishin nën vëzhgim, ndërsa presidentja e Kosovës Vjosa Osmani akuzoi Serbinë për orkestrimin e dokumenteve, të cilat Beogradi i mohoi.
Paqëndrueshmëri më e gjerë
Pasojat e rihapjes së mosmarrëveshjeve kufitare shtrihen përtej Serbisë dhe Kosovës. Maqedonia e Veriut – objektivi i propozimit të Kostadinovit – ka shprehur shqetësime për shkëmbimet e tokave që mund të rindezin tensionet etnike. Në vitin 2018, Radmila Sekerinska, ministrja e atëhershme e mbrojtjes e vendit, i tha The Guardian se ide të tilla i ngjallin luftërave ballkanike të viteve 1990, kur ndarjet etnike çuan në mizori. “Zgjidhjet politike të problemeve politike nuk kërkojnë kufij etnikë,” tha ajo.
Në mënyrë të veçantë, frika është se rihapja e një mosmarrëveshjeje territoriale mund të inkurajojë lëvizjet nacionaliste në të gjithë Ballkanin, duke destabilizuar marrëveshjet e brishta të paqes. Serbët etnikë në Republikën Srpska të Bosnjës, për shembull, mund të intensifikojnë thirrjet për shkëputje, ndërsa serbët dhe maqedonasit kanë frikë se nacionalistët shqiptarë mund të bëjnë kërkesat e tyre.
“Bota serbe” dhe “Shqipëria e madhe”
Zëvendëskryeministri i Serbisë Aleksandar Vulin ka promovuar konceptin e një “bote serbe” (“Srpski svet”), duke mbrojtur bashkimin e të gjithë serbëve etnikë në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Ky vizion i bën jehonë agjendës së “Serbisë së Madhe” që nxiti fushatat ushtarake të Slobodan Millosheviçit në vitet 1990, të shënuara nga zgjerimi territorial dhe mizoritë e përhapura.
Historiani dhe analisti politik Jasmin Mujanoviç e ka përshkruar atë si “ndoshta idenë më të rrezikshme në politikën evropiane sot, dhe për këtë arsye një kërcënim për të gjithë rendin kontinental”.
Koncepti i “Shqipërisë së Madhe” që parashikon bashkimin e territoreve me popullsi historike apo aktuale shqiptare, duke përfshirë Kosovën, pjesë të Luginës së Preshevës të Serbisë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Greqinë veriperëndimore, gjithashtu ka dalë periodikisht.
Ndërsa “Shqipëria e Madhe” nuk promovohet nga politikanët shqiptarë, simbolet e lidhura me konceptin vazhdojnë të ndezin tensione. Federata Shqiptare e Futbollit u akuzua në kampionatin Euro 2024 pasi tifozët shfaqën një hartë të “Shqipërisë së Madhe” si dhe “transmetuan një mesazh provokues të papërshtatshëm për një ngjarje sportive”. Në vitin 2020, ylli britanik i popit me origjinë nga Kosova, Dua Lipa, ndau një hartë të “Shqipërisë së Madhe” në Twitter, por shpejt u kundërpërgjigj, duke thënë se postimi i saj “kurrë nuk kishte për qëllim të nxiste ndonjë urrejtje”.
Frika nga paqëndrueshmëria e përtërirë
Tashmë, perspektiva e kthimit të Trump në Shtëpinë e Bardhë ngre frikën për ripërtëritjen e paqëndrueshmërisë në Ballkan. Gjatë mandatit të tij të parë, administrata e Trump miratoi një qasje joortodokse ndaj rajonit, duke përfshirë mbështetjen e konceptit të shkëmbimit të territoreve Serbi-Kosovë. Kritikët shqetësohen se një presidencë e dytë e Trump mund të inkurajojë aktorë nacionalistë si Vuçiç i Serbisë ose Dodik i Bosnjës.
Një raport i fundit i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) paralajmëron se politika e jashtme e Trump mund të zhvendoset nga një qëndrim neutral në favorizimin e hapur të interesave serbe. Kjo, argumenton raporti, mund të minojë përpjekjet për të ruajtur ekuilibrin delikat të pushtetit në Ballkanin Perëndimor, të rindezë thirrjet për ndryshime kontestuese kufijsh dhe të inkurajojë lëvizjet secesioniste.
Ringjallja e retorikës nacionaliste dhe ambicieve territoriale në Ballkan përbën një sfidë serioze për stabilitetin rajonal. Politikanët si Dodik dhe Vulin përfitojnë nga histori të tilla për të forcuar pozicionet e tyre të brendshme, ndërsa aktorët e jashtëm si Rusia dhe Turqia i shfrytëzojnë këto ndarje për të zgjeruar ndikimin e tyre.
Politika e jashtme e paparashikueshme e Trump dhe indiferenca e dukshme ndaj normave të vendosura ndërkombëtare mund t’i trimërojnë më tej këto forca, duke ndërlikuar përpjekjet për të ruajtur paqen. Retorika e rastësishme e presidentit të zgjedhur të SHBA-së rreth aneksimeve – edhe kur është joserioze – rrezikon të legjitimojë idetë e rrezikshme për ndryshimet e kufijve.
Ndërsa Bashkimi Evropian lufton për të ruajtur unitetin dhe angazhimi i SHBA ndaj normave ndërkombëtare duket i pasigurt, potenciali për paqëndrueshmëri të përtërirë në Ballkan duket i madh. Intellinews.com
