Presidenti serb Aleksandar Vuçiç është në një pozicion të ngushtë – por a do të jetë në gjendje të rrokulliset i lirë?
Lëvizja protestuese më e dukshme dhe më e gjerë në historinë moderne serbe u përshkallëzua të shtunën kur mijëra njerëz vërshuan në Beograd nga i gjithë vendi për të kërkuar që qeveria ta merrte më seriozisht korrupsionin.
Protestat filluan më shumë se 4 muaj më parë pasi tenda e stacionit kryesor të trenit në Novi Sad, kryeqyteti rajonal verior i Serbisë, u shemb dhe vrau 14 njerëz.
Qeveria dhe parlamenti i udhëhequr nga Partia Progresive Serbe kanë provuar një përzierje për të minimizuar protestat dhe për të bërë lëshime, por asnjëra nuk e ka ngadalësuar fluksin e tyre, pasi edhe shumë mbështetës besnikë të qeverisë kanë filluar të anojnë drejt lëvizjes.
Serbia është udhëhequr nga disa nga liderët më të diskutueshëm dhe më shkatërrues në historinë e Ballkanit – mendoni Slobodan Millosheviç, për shembull, president gjatë viteve 1990 dhe i njohur për brezat e vjetër që e kujtojnë shpërbërjen e përgjakshme të Jugosllavisë si “Kasapi i Ballkanit”.
Ai u rrëzua nga një seri protestash të njohura si Revolucioni i 6 Tetorit.
Demonstratat e udhëhequra nga lëvizjet me mendje progresive, pro-perëndimore ose thjesht nga ato që përpiqen të rrëzojnë liderët që janë rehatuar me pushtetin e tyre janë relativisht të zakonshme.
Shembja e mbulesës prej betoni në Novi Sad i tronditi njerëzit për shkak të arbitraritetit të plotë të viktimave – udhëtarëve që thjesht ndodheshin duke marrë trenin ose autobusin nga stacioni kryesor i qytetit gjatë orëve të pikut.
Tragjedia u përforcua më tej nga vendndodhja strategjike e Novi Sadit pranë kryeqyteteve rajonale si Budapesti, Zagrebi dhe Vjena, duke e bërë atë një qendër për udhëtarët nga i gjithë rajoni.
Çdokush mund të kishte qenë atje atë ditë.
Kjo është arsyeja pse kaq shumë njerëz u detyruan të vinin në Beograd të shtunën e kaluar. Ndërsa Ministria e Brendshme pretendon se kishte 107,000 njerëz dhe burime të tjera thonë se numri mund të arrijë në 300,000 – marrja e një llogaritjeje të saktë është e vështirë sepse njerëzit mbushën bulevardet kryesore të Beogradit, rrugët anësore dhe hapësirat midis institucioneve kryesore dhe ndërtesave të banimit. Prandaj, metoda e vjetër e “kokave për kilometër katror” nuk është e besueshme.
Por kushdo që ishte atje mund t’ju thoshte se njerëzit ishin krah për krah për të paktën tre orë, duke e bërë gati të pamundur lëvizjen nëpër pjesën kryesore prej dy kilometrash të Beogradit qendror. Turma mbante pankarta dhe brohoriste, ndërsa disa studentë kreativë bënë figura papier-mache të politikanëve me gojët e tyre të mbushura me para.
A dëgjuat për një top zanor?
Rreth orës 19:00 të së shtunës, gjatë një nderimi tjetër 15-minutësh në heshtje për viktimat, një zhurmë shurdhuese përshkoi turmën në rrugën Kralja Milana.
Turma u shpërnda nga të gjitha anët, me shumë njerëz që u rrëzuan dhe u plagosën. Mediat lokale spekulojnë se ishte një top zanor, një pajisje e diskutueshme e kontrollit të turmës e njohur gjithashtu si një pajisje akustike me rreze të gjatë ose LRAD, që lëshon valë zanore me frekuencë të lartë të afta për të shkaktuar dhimbje, çorientim dhe dëmtim afatgjatë të dëgjimit.
Vuçiç mohoi përdorimin e një LRAD kundër protestuesve dhe tha se ishte një pushkë anti-drone ose një armë elektronike që çaktivizon dronët duke bllokuar sinjalet e tyre GPS dhe radio, duke i detyruar ata të zbarkojnë ose të humbasin kontrollin. Një hetim urgjent është duke u zhvilluar.
Ku është korrupsioni i supozuar?
Shumica e Evropës postkomuniste trashëgoi ndërtesat – stacione treni ose autobusi, stadiume, salla koncertesh dhe blloqe masive apartamentesh – të ndërtuara në shtytjen e shekullit të 20-të për t’i dhënë përparësi infrastrukturës publike për shumë, jo pak.
Pas rënies së komunizmit, shumë nga këto ndërtesa ose nuk janë mirëmbajtur siç duhet ose janë lënë në masë të madhe të rrënuara. Stacioni i trenit në Novi Sad u ndërtua në vitin 1964 dhe kishte nevojë urgjente për një përmirësim. Ai po përmirësohej duke filluar nga viti 2021 dhe do të rimodelohej si pjesë e nismës së Kinës “Belt and Road”, duke synuar të modernizonte linjën Beograd-Novi Sad-Budapest dhe ta integronte atë në vizionin më të gjerë të Kinës për një lidhje të pandërprerë Budapest-Beograd-Shkup-Athinë në korridorin e portit Kinez të Athinës.
Vuçiç është mburrur se si investimet kanë përshpejtuar ndjeshëm kohën e udhëtimit si në hekurudhë ashtu edhe në autostradën A1 që lidh jugun me veriun e vendit, duke ngritur pretendime personale për projektin. Duke pasur parasysh dyshimin e thellë ndaj qeverive në Ballkan, shumë besojnë se korrupsioni, kontratat e hartuara dobët ose mungesa e mbikëqyrjes së ekspertëve në modernizimin e stacionit luajtën një rol në kolapsin.
Protestat fillestare u organizuan nga banorë të Novi Sadit, të të gjitha moshave, të cilët u mblodhën në qendër të qytetit për të nderuar viktimat e tragjedisë.
Ndërsa mediat pro-qeveritare dhe ekspertët filluan t’i kritikojnë ata, më shumë njerëz filluan të protestojnë – duke përfshirë Fakultetin e Arteve Dramatike në Beograd që u mblodhën në afërsi të ndërtesës së universitetit të tyre më 22 nëntor.
Profesorët dhe studentët u sulmuan gjatë protestës nga ai që ata pretendojnë se ishte një grup i organizuar i palidhur me lëvizjen, duke shkaktuar zemërim dhe duke nxitur studentët të “pushtojnë” universitetet e tyre në kundërshtim. Një nga një, më shumë universitete dhe fakultete në të gjithë vendin u bashkuan, duke pezulluar mësimet dhe duke thelluar angazhimin e tyre ndaj kauzës.
Aftësia e studentëve për të protestuar pothuajse çdo ditë – ndryshe nga shumë qytetarë që mund të jenë po aq të indinjuar, por nuk mund të largohen nga punët apo përgjegjësitë familjare – ka ndihmuar në mbajtjen gjallë të lëvizjes. Ata që nuk janë në vijën e parë çdo ditë kontribuojnë në mënyra të tjera, si p.sh. duke gatuar vakte, duke blerë batanije dhe furnizime dhe duke i dorëzuar ato në universitetet e pushtuara.
Studentët, më të rinj dhe më në formë se brezat e vjetër, kanë mundur gjithashtu të marshojnë nga qyteti në qytet, duke ecur dhjetëra kilometra dhe duke arritur edhe në rajonet më të largëta të vendit për të përhapur lajmet e lëvizjes.
Ky ka qenë një faktor vendimtar në rritjen e protestave, duke i lejuar ato të anashkalojnë narrativën e kontrolluar nga qeveria e shtyrë nga kanalet televizive kombëtare – të gjitha rrjetet pro-qeveritare fillimisht i injoruan protestat – si dhe tabloidet dhe të përditshmet pro-Vuçiç.
A mund ta rrëzojë kjo Vuçiç?
Deri më tani, presidenti është përpjekur të largojë presionin, ndërsa janë dorëhequr tre ministra, kryetari i Novi Sadit dhe madje edhe kryeministri Miloš Vučević.
Njerëzve nuk u bën përshtypje Vuçiç që detyron aleatët e tij më të afërt të japin dorëheqjen. Nëse jo, presidenti ka treguar se njerëzit rreth tij, madje edhe bashkëpunëtorët e tij më të afërt janë të disponueshëm , për aq kohë sa ai qëndron njeriu në krye.
Pse Vuçiç thotë se po zhvillohet një ‘revolucion me ngjyra’?
Viktor Orbán, Vladimir Putin, Robert Fico dhe liderë të tjerë me prirje jodemokratike, të gjithë ndajnë një pikë diskutimi – domethënë se njerëzit nuk mund të frymëzohen organikisht për të protestuar kundër qeverisë së tyre. Qytetarët duhet të kenë marrë financime ose nxitje të një lloji nga forcat e huaja në hije për t’u ngritur.
Termi “revolucion me ngjyra” u popullarizua nga Putini, në veçanti, pas protestave të vitit 2004 në Kiev për të parandaluar marrjen e pushtetit nga një kandidat i mbështetur nga Kremlini, me protestuesit ukrainas që miratuan ngjyrën portokalli si një simbol të mbështetjes së tyre për kandidatin e opozitës. Termi, në gjuhën autokrate, do të thotë një lëvizje e përhapur e mbështetur nga Perëndimi për ndryshimin e regjimit.
Që nga ajo kohë, figura të çuditshme si miliarderi George Soros dhe madje edhe institucionet e Brukselit janë fajësuar për kryengritjet popullore.
Vetë Vuçiç tha në një video postim në Instragam të hënën se ai nuk do të lejojë të kalojë një “kopje e Maidan në Serbi”, duke iu referuar protestave properëndimore të nisura në Kiev në vitin 2013, të cilat u pasuan nga pushtimi i parë rus në Ukrainë.
Ai ka pohuar vazhdimisht – së fundmi gjatë një interviste me Donald Trump Jr. të zhvilluar në Beograd javën e kaluar – se fondacionet ndërkombëtare dhe madje edhe qeveritë e huaja po financojnë protestat, duke shpresuar në dukje të dekurajojnë njerëzit që të marrin pjesë në to. Deri më tani, kjo qasje duket se ka fituar pak tërheqje – ndërsa demonstrimet rriten.
A ka BE-ja ndonjë mendim?
Në konferencën për shtyp të Komisionit Evropian të hënën, ekzekutivi i BE-së tha se ishte planifikuar një takim midis Presidentes Ursula von der Leyen dhe Vuçiç – gjatë të cilit tema ka të ngjarë të ngrihet.
Protestuesit nuk po e mbajnë frymën që BE të shprehë ndonjë mbështetje për lëvizjen. Komisionerja për Zgjerimin Marta Kos i ka fokusuar kryesisht deklaratat e rralla që ajo ka bërë gjatë muajve të fundit në dënimin e dhunës ndaj protestuesve.
Në fakt, flamujt e BE-së janë zhdukur nga protestat. Ndryshe nga Hungaria, Gjeorgjia dhe Sllovakia, njerëzit në Serbi e shohin liderin Vuçiç si njeriun e Brukselit në Beograd, i cili do t’i bëjë elozhe vlerave të BE-së kur të jetë në Bruksel ose kur figura të tilla si von der Leyen vizitojnë vendin, për sa kohë që ata nuk e kritikojnë atë shumë ashpër.
Mbështetja e BE-së për një minierë të diskutueshme të litiumit në Serbi – një lëvizje thellësisht jopopullore – si një mjet për t’i siguruar bllokut një furnizim të qëndrueshëm të mineralit të nevojshëm për të konkurruar me prodhimin kinez të automjeteve elektrike, por ka çimentuar pikëpamjen se Brukseli është armiku dhe se flamujt e BE-së nuk i përkasin rrugëve.
