Prishja e rendit të pasvitit 1945 po merr ritëm. Në skenat e jashtëzakonshme në OKB këtë javë, Amerika u rreshtua me Rusinë dhe Korenë e Veriut kundër Ukrainës dhe Europës. Kancelari i ri i mundshëm i Gjermanisë, Friedrich Merz, paralajmëron se deri në qershor NATO mund të ketë ‘vdekur’.
Po na afrohet me shpejtësi një botë ku i plotfuqishmi ka të drejtë, në të cilën fuqitë e mëdha ndërpresin marrëveshjet dhe ngacmojnë të vegjëlit. Ekipi i Trump pretendon se marrëveshja e tij do të sjellë paqe dhe se, pas 80 vjetësh vijueshmëri, Amerika do ta kthejë statusin e superfuqisë së saj në përfitim.
Në vend të kësaj do ta bëjë botën më të rrezikshme dhe Amerikën më të dobësuar dhe më të varfër. Ju mund të mos jeni të interesuar për rendin botëror – por ai është i interesuar për ju.
Qasja prej Don Corleone e SHBA-ve është shfaqur në Ukrainë. Duke kërkuar fillimisht 500 miliardë dollarë, zyrtarët amerikanë u vendosën për një marrëveshje të turbullt për një fond të përbashkët shtetëror për zhvillimin e mineraleve të Ukrainës.
Është e paqartë nëse Amerika do të ofrojë garanci sigurie në këmbim. Administrata është një vorbull idesh dhe egosh, por njerëzit e saj bien dakord për një gjë: nën kuadrin e rregullave dhe aleancave të pas vitit 1945, amerikanët janë zhytur në tregti të padrejtë dhe kanë paguar për luftërat e huaja.
Trump mendon se mund të ndjekë interesin kombëtar në mënyrë më efektive përmes transaksioneve hiperaktive. Gjithçka është për t’u ngërthyer: territori, teknologjia, mineralet dhe më shumë.
“E gjithë jeta ime është marrëveshje”, shpjegoi ai më 24 shkurt, pas bisedimeve për Ukrainën me presidentin francez Emmanuel Macron.
Të besuarit e Trump me aftësi biznesi, si Steve Witkoff, po fluturojnë mes kryeqyteteve për të eksploruar marrëveshje që bashkojnë synimet, nga njohja e Arabisë Saudite te Izraeli deri te rehabilitimi i Kremlin-it.
Ky sistem i ri ka një hierarki të re. Amerika është numri një. Më pas janë vendet me burime për të shitur, kërcënime për të bërë dhe liderë të pakufizuar nga demokracia. Vladimir Putin dëshiron ta rikthejë Rusinë si një fuqi të madhe perandorake. Muhamed bin Salman dëshiron të modernizojë Lindjen e Mesme dhe të shmangë Iranin.
Xi Jinping është njëkohësisht një komunist i përkushtuar dhe një nacionalist që dëshiron një botë të përshtatshme për një Kinë të fortë. Në rangun e tretë janë aleatët e Amerikës, varësia dhe besnikëria e tyre shihen si dobësi për t’u shfrytëzuar.
Terreni është i shtruar për negociata, duke hedhur në erë rregullat e pasvitit 1945. Kufiri i Ukrainës mund të vendoset nga një shtrëngim duarsh Trump-Putin. Kufijtë e Izraelit, Libanit dhe Sirisë janë mjegulluar nga luftimet 17-mujore. Disa fuqi të jashtme janë indiferente ndaj kësaj.
Megjithatë, Trump ia ka vënë syrin Gazës, si dhe Groenlandës, dhe në çdo bisedë kino-amerikane, Xi mund të ofrojë gjithashtu për territor, për shembull duke ofruar të kufizojë eksportet në këmbim të koncesioneve në Tajvan, Detin e Kinës Jugore ose Himalajet.
Pazari mbi ekonominë shkon përtej tarifave për të përqafuar një shkrirje të pushtetit shtetëror dhe biznesit. Kjo sinjalizon një tërheqje nga ideja se tregtia drejtohet më së miri nga rregulla neutrale.
Diskutimet dypalëshe midis Amerikës dhe Rusisë, Arabisë Saudite, drejtuesve tajvanezë dhe Ukrainës përfshijnë prodhimin e naftës, kontratat e ndërtimit, sanksionet, impiantet e Intel-it, përdorimin e shërbimit satelitor Starlink të Elon Musk dhe një turne golfi në shkretëtirë. Bërësit e rinj të marrëveshjeve pretendojnë se nga qasja e tyre do të përfitojë e gjithë bota. Trump argumenton se është gjithashtu në interesin e Amerikës.
A kanë të drejtë?
Si Trump ashtu edhe liderët në jugun global kanë të drejtë kur thonë se rendi i pasvitit 1945 ishte shkërmoqur. Kur diplomacia ngec, idetë jokonvencionale mund të funksionojnë – kujtoni marrëveshjet e Abrahamit midis Izraelit dhe disa shteteve arabe.
Megjithatë, është një kërcim prej andej drejt përdorimit të marrëveshjeve si një parim organizues. Kompleksiteti është i jashtëzakonshëm: Arabia Saudite dëshiron një marrëveshje mbrojtëse për të penguar Iran-in, të cilën Amerika mund ta japë nëse e njeh Izraelin.
Por kjo kërkon që Izraeli dhe palestinezët të mbështesin një të ardhme me dy shtete, të cilën Trump e hodhi poshtë në planin e tij për të sjellë paqen në Gaza. Rusia dëshiron që sanksionet e naftës të hiqen, por kjo mund të shkurtojë të ardhurat e Arabisë Saudite dhe të rrisë faturat e Indisë. Dhe kështu me radhë.
Ndërkohë, kur kufijtë janë të kontestueshëm, ato pasohen nga luftërat. Edhe gjigantët si India mund të ndjehen të pasigurt. Për shkak se Trump e sheh pushtetin si personal dhe jo të ankoruar nga institucionet e Amerikës, ai mund ta ketë të vështirë të bindë homologët e tij se marrëveshjet do të zgjasin – një arsye pse ai nuk është Henry Kissinger.
Prandaj bota do të vuajë. Ajo që Trump nuk e kupton është se edhe Amerika do të vuajë. Roli i saj global ka imponuar një barrë ushtarake dhe një hapje ndaj tregtisë që ka dëmtuar disa industri amerikane.
Megjithatë, përfitimet kanë qenë shumë më të mëdha. Tregtia përfiton konsumatorët dhe industritë importuese. Duke qenë zemra e sistemit financiar të dollarit, Amerika kursen mbi 100 miliardë dollarë në vit në fatura interesi dhe i lejon asaj të ketë një deficit të lartë fiskal. Biznesi i huaj i firmave amerikane kap vlerën e 16 trilionë dollarëve.
Këto firma lulëzojnë jashtë vendit për shkak të rregullave të arsyeshme të parashikueshme dhe të paanshme globale mbi tregtinë, në vend të shartimit dhe favoreve të veçanta kalimtare një etikë që i përshtatet shumë më mirë firmave kineze dhe ruse.
Trump beson se Amerika mund të braktisë pjesërisht ose plotësisht Evropën dhe ndoshta edhe aleatët e saj aziatikë. Ai thotë se i ndan një “oqean i bukur”. Megjithatë, luftërat tani përfshijnë hapësirën dhe cyberspace-in, kështu që distanca fizike ofron edhe më pak mbrojtje sesa në vitin 1941, kur sulmi i Japonisë në Pearl Harbor i dha fund izolacionizmit të Amerikës.
Për më tepër, kur Amerika dëshiron të projektojë autoritet të ashpër ose të mbrojë atdheun, kjo varet nga ndihma e aleatëve, nga baza ajrore Ramstein në Gjermani dhe stacioni i sinjaleve të Pine Gap në Australi deri tek gjurmimi i raketave në Arktikun e Kanadasë.
Në botën e Trump, Amerika mund të mos ketë më qasje të lirë në to. Mbrojtësit e marrëveshjeve supozojnë se Amerika mund të marrë atë që dëshiron duke bërë pazare. Megjithatë, ndërsa Trump shfrytëzon varësitë prej dekadash, leva e Amerikës do të bjerë me shpejtësi.
Duke ndjerë tradhtinë, aleatët në Evropë dhe më gjerë do t’i drejtohen njëri-tjetrit për siguri. Nëse përhapet kaosi, Amerikës do t’i duhet të përballet me kërcënime të reja edhe pse ka më pak mjete: mendoni për një garë aziatike të armëve bërthamore në një sistem me aleanca të dobëta amerikane dhe kontroll më të dobët ose të dërrmuar të armëve.
Në një kohë të rrezikshme, miqtë, besueshmëria dhe rregullat vlejnë më shumë se sa pasurimi i shpejtë. Kongresi, tregjet financiare ose votuesit ende mund ta bindin Trumpin që të tërhiqet. Por bota tashmë ka filluar planifikimin për një epokë pa ligje./ The Economist
