Ilir Muharremi, kritik i artit
Për të verifikuar pretendimin se statuja “Pobednik” – “Fitimtari” në Beograd paraqet një shqiptar me plis, do të analizojmë elementet artistike, stilistike dhe ikonografike në lidhje me formën, përbërjen dhe kontekstin e saj historik.
Analiza e formës dhe stilit skulpturor
Statuja është një vepër e skulptorit të njohur kroat Ivan Meštrović dhe ndjek parimet e artit monumental me ndikim të fortë klasik. Ajo paraqet një burrë lakuriq me një trup të fuqishëm, në një pozicion stabil dhe të sigurt, i cili simbolizon dominimin dhe triumfin.
Anatomia dhe Proporcioni: Figura ka një stilizim të frymëzuar nga skulpturat greko-romake, me një trup të gjatë, muskulaturë të theksuar dhe një pozicion të balancuar që krijon ndjesinë e një figure heroike.
Pozicioni dhe Simbolika: Dëftimi i shpirtit të një luftëtari vërehet në shtrirjen e gjymtyrëve dhe shikimin e fokusuar përpara, që e paraqet atë si një figurë mbikëqyrëse dhe mbrojtëse.
Gjuha Monumentale: Skulptura nuk ka detaje të shumta ornamentale, duke ruajtur një thjeshtësi që rrit madhështinë e figurës dhe e vendos atë në një kontekst heroik e simbolik.
Interpretimi i formës së kokës dhe lidhja me plisin
Një nga argumentet kyçe për hipotezën se figura mund të përfaqësojë një shqiptar është forma e kokës, e cila mund të lidhet me plisin, një simbol i identitetit kombëtar shqiptar:
Forma e kokës: Është e rrumbullakët dhe e ngritur sipër ballit, duke krijuar një siluetë të lëmuar dhe të stilizuar, pa elemente të dukshme të flokëve. Kjo formë sugjeron një plis të stilizuar, siç shihet në disa përfaqësime të shqiptarëve në artin e shek. XIX-XX. Mungesa e flokëve: Kjo veçori mund të interpretohet si një zgjedhje artistike për të thjeshtësuar figurën, por gjithashtu mund të nënkuptojë një mbulim të kokës, siç është plisi.
Frymëzimi nga figurat shqiptare: Nëse merret parasysh lidhja e skulptorit Meštrović me shqiptarët, nuk përjashtohet mundësia që ai të ketë përfshirë një element shqiptar në dizajnin e figurës.
Ivan Meštrović dhe lidhjet e tij me shqiptarët
Një tjetër element që mbështet këtë teori është vetë figura e skulptorit Ivan Meštrović, i cili kishte një interes të thellë për historinë dhe kulturën shqiptare:
Ai krijoi disa vepra që paraqisnin figura shqiptare, përfshirë portrete të Skënderbeut dhe luftëtarëve shqiptarë në artin e tij në Paris dhe ShBA.
Në vizatimet dhe skulpturat e tij, ai përfshiu elemente të kulturës shqiptare, përfshirë plisat dhe veshjet tradicionale.
Shprehu admirim për shqiptarët, duke i përshkruar ata si luftëtarë të pamposhtur dhe të lidhur ngushtë me lirinë.
Duke qenë se Meštrović shpesh përfshinte elemente shqiptare në artin e tij, ka mundësi që edhe “Pobednik” të jetë frymëzuar nga një model shqiptar ose të ketë tipare të lidhura me shqiptarët.
Konteksti historik dhe simbolika e luftëtarit
Luftëtarët shqiptarë luajtën një rol të rëndësishëm në betejat kundër Perandorisë Osmane dhe fuqive të tjera në Ballkan. Ata ishin të njohur për aftësitë e tyre ushtarake dhe shpesh përfaqësoheshin në art si figura heroike.
Simbolika e një luftëtari fitimtar mund të mos i përkasë ekskluzivisht Serbisë, por të përfaqësojë një luftëtar ballkanik më të gjerë, përfshirë shqiptarët.
Pse nuk është pranuar zyrtarisht kjo teori?
Arsyeja kryesore pse ky interpretim nuk është pranuar zyrtarisht është për shkak të narrativës historike serbe, e cila e konsideron “Pobednik” si një simbol të fitores së Serbisë ndaj osmanëve. Megjithatë, duke pasur parasysh përfshirjen e shqiptarëve në këto luftëra dhe lidhjet e Meštrović-it me shqiptarët, nuk përjashtohet mundësia që statuja të ketë elemente të frymëzuara nga shqiptarët.
Nuk ka një dëshmi të drejtpërdrejtë që konfirmon 100% se “Pobednik” është një shqiptar me plis, por ekzistojnë disa fakte dhe analiza që e bëjnë këtë teori të mundshme:
Forma e kokës sugjeron një plis të stilizuar
Autori i statujës, Ivan Meštrović, kishte lidhje dhe admirim për shqiptarët
Stili dhe ikonografia e figurës janë të ngjashme me përfaqësime të luftëtarëve shqiptarë
Shqiptarët ishin luftëtarë të njohur dhe simbolikisht mund të përfaqësoheshin në këtë monument
Për ta vërtetuar më tej këtë teori, nevojiten hulumtime të mëtejshme në arkivat e Meštrović-it dhe një krahasim më i detajuar me veprat e tij të tjera. Megjithatë, bazuar në elementet e mësipërme, ka gjasa që statuja e “Pobednik” të ketë qenë e bazuar në një figurë shqiptare ose të paktën të ketë elemente të frymëzuara nga shqiptarët.
